|
|
Trots draagt hij zijn
medailles. De Britse oorlogsvlieger Eric Clarke. Bijna 97 jaar en eregast bij
de wereldpremière van een documentaire over de emoties achter de berging
van oorlogsvliegtuigen. Hij behoorde tot het RAF 49th Squadron, net als de boven
het Noord-Hollandse Berkhout gesneuvelde vliegers waar de film om draait. Zij
stierven, hij kwam terug van 26 bombardementsmissies. ,,Ik moet twee engeltjes
op mijn schouder hebben gehad.’’
We vochten voor ons land, voor het overleven van ons land, voor ons bestaan.
Later zelfs voor Europa.’’ Hij houdt zijn handen tien centimeter van
elkaar. ,,Zelfs nu nog beseffen veel mensen niet hoe dicht we bij een verovering
door de Duitsers zijn geweest.’’
Clarke steekt nog steeds veel energie in het levend houden van de herinnering,
in én buiten Groot-Brittannië. Hij is een van de laatste nog levende
veteranen die deel uitmaakten van de geallieerde oorlogsmachine in WO II. Die
eiste alleen al onder de bemanningsleden van bommenwerpers in West-Europa 100.000
levens. Het 49th Squadron verloor 955 vliegers. Clarke eert ze in gedachten
nog dagelijks. ,,Gemiddeld sneuvelde een oorlogsvlieger na zes tot acht weken.
Ik overleefde bij het squadron veertien maanden! Wat kan ik zeggen. Ik heb enorm
veel geluk gehad.’’
De documentaire ’Memories in Mud’, waaraan Raoul de Zwart en Arthur
van der Starre bijna vijf jaar hebben gewerkt, belicht het menselijk drama en
de emoties die loskwamen bij de berging van de tweemotorige Hampden bommenwerper
in Berkhout van alle kanten. De film beleefde zijn première donderdagavond
tijdens het Internationaal Filmfestival in Breda, in het bijzijn van nabestaanden
uit zowel Ierland als Engeland en andere betrokkenen. Het is een aangrijpend
document geworden. Indrukwekkend door de herkenbaarheid van de emoties. Maar
ook door het besef dat op meer plaatsen in de wereld nog steeds mensen sneuvelen
en bloedverwanten vertwijfeld achterblijven.
De cineasten hebben ervoor gekozen geen commentaarstem of uitlegteksten te gebruiken,
maar scènes aaneen te schakelen – historisch beeldmateriaal maakt
het spannend – die de kijker steeds verder het verhaal in trekken. Een
verhaal dat een ambachtelijke blik gunt op het doorgaans verborgen blijvende
vak dat vliegtuigberging heet, maar al gauw de emotionele kant laat zien als
het om de nabestaanden gaat. Achter elkaar worden ze opgevoerd. De nu 90-jarige
zus van de gesneuvelde Ierse boordschutter John Kehoe, vastbesloten de wens
van haar moeder uit te voeren door hem in gewijde grond te laten begraven. Zijn
Britse verloofde die hem nooit vergat (’ik aanbad hem’). Haar dochter,
die een onderzoek startte naar de plaats waar de vermiste ’Paddy’
lag. De tweelingdochters van piloot Chris Saunders, die door de berging het
rouwproces herbeleefden. De burgemeester van Wester-Koggenland, die eerlijk
toegaf aanvankelijk niets te hebben gezien in het aantasten van het ’veldgraf’.
Zij ging overstag toen ze merkte ’hoe lang de Ierse familie bezig is geweest
om de plek op te sporen waar het wrak met John Kehoe lag en hoe belangrijk het
voor hun was’. Beelden van de herdenkingsdiensten op het weiland waar het
wrak lag – wijwater op het gras – en van de begrafenis met alle militaire
eer in Bergen maken het compleet.
Eric Clarke, die zowel betrokkene als overlevende is, heeft ook een rol. Hij
kende Kehoe en de andere drie bemanningsleden van de Hampden P1206 niet persoonlijk.
Maar hij behoorde met hen tot de 20, 25 verbindingsmensen annex boordschutters,
die in wisselende samenstelling in de bommenwerpers werden ingezet die opstegen
van de basis Scampton in Lincolnshire. Stuk voor stuk vrijwilligers. Clarke:
,,Ik was vijf, zes jaar ouder dan de gemiddelde vlieger daar. De jongeren waren
20, 21. Voor sommigen was het een groot avontuur. Maar de oudere vliegers waren
serieus. We waren professioneel getraind om de vijand te weerstaan.’’
,,De Duitsers hadden steden gebombardeerd, vele duizenden burgers waren omgekomen
voor ik ook maar was begonnen met bombarderen. Ik wilde hun terugbetalen voor
wat ze ons aandeden. Nee, het was voor mij geen avontuur. We vochten voor ons
voortbestaan. Ik had een missie.’’
In de film toont hij hoe een boordschutter er bij zat, die de pech had dat het
lot hem aanwees om in de onderste koepel van een Hampden te moeten plaatsnemen.
De voeten naast elkaar, de knieën omhoog. ,,Zo zat je vijf uur, soms negen.’’
Onbeweeglijk, het Vickers boordwapen in de hand, in het stikdonker naar Keulen,
Essen, Wilhelmshaven. In een moeilijk wendbaar toestel, dat voor Duitse nachtjagers
die door radarstations naar hun doel werden geleid, een bijna weerloze prooi
was. De documentaire toont beklemmende beelden van een toestel als de Hampden
van Berkhout, dat door een Messer-schmitt in de buik wordt geschoten en reddeloos
in vlammen neerstort.
Waren de bemanningsleden niet doodsbang? Clarke: ,,Iedereen kende wel een vorm
van angst. Je had jongens van negentien die hun nagels opaten. Stoere jongens
die hun angst verpakten in bravoure. Maar ik kan niet zeggen dat ik bang was.
Ik had geen twijfels. Ik was getraind voor deze baan, ik deed mijn werk goed.
Je dacht er niet over na. Je ging gewoon. Essen bombarderen. Keulen.’’
,,Veel mensen deden een gebedje of sloegen een kruis. Ik niet. Ik was wel kerkelijk.
Ik gedraag me nog steeds naar christelijke principes, houd me aan de tien geboden.
Maar ik kon niet bidden, terwijl ik om me heen vrienden en collega’s verloor.
Je zou kunnen zeggen dat ik mijn geloof in de oorlog ben verloren. Ik kon er
niet toe komen God om vergeving te vragen voor het feit dat ik mensen ging doden.
Zij brachten mijn landgenoten om het leven, vernietigden onze steden. Ik moest
doen wat ik kon om dat te stoppen.’’ Als de aftiteling van ’Memories
in Mud’ verschijnt blijft het geruime tijd stil in de zaal. Eric Clarke
feliciteert de cineasten. Hij vindt het een bijzonder document geworden. ,,Het
was prachtig, en belangrijk voor de toekomst. Over vijftig jaar zullen mensen
deze film nog kunnen zien. Geschiedenis is vastgelegd.’’
Publiekspremière
op 6 mei
’Memories in Mud’ is in première gegaan op het Internationaal
Filmfestival in Breda, en zal later dit jaar ook worden ingezonden voor festivals
in Sheffield, Londen en het International Documentary Film Festival Amsterdam
(IDFA). Meer informatie op www.inbetween.nl. Het Noordhollands Dagblad haalt
de film naar de regio die het decor was voor het menselijk drama achter de berging.
Het organiseert een exclusieve ’publiekspremière’. Op 6 mei,
in het Filmhuis in Hoorn, zal de documentaire in elk geval twee maal worden
vertoond en wordt de dvd ’Memories in Mud’ met korting aangeboden.
Het programma, waaraan de filmmakers en betrokkenen als bergingsofficier Paul
Petersen van de Koninklijke Luchtmacht meewerken, moet nog verder worden ingevuld.
Meer hierover wordt later bekendgemaakt.
Bron: Noordhollands Dagblad, 27 maart 2010